Kemunculan Mat Kilau

Dalam arkib di London terdapat sebuah klip filem yang menjadi perhatian kerajaan Inggeris ketika ia diterbitkan sekitar awal 1970. Ini adalah kerana pada mereka pahlawan Pahang yang bernama Mat Kilau tersebut telah mati dibunuh. Menurut laporan akhbar, Mat Kilau telah melawan ketika diburu Inggeris. Akibatnya beliau cedera parah di bahagian muka dan di kepalanya. Mat Kilau dilaporkan telah meninggal dunia pada sekitar Oktober 1895 semasa di dalam perjalanan ke hilir Kota Bharu disebabkan kehilangan banyak darah.

Akhbar 'Straits Budget' bertarikh 22.10.1895. Sumber: National Library of Singapore.

Klip filem bertarikh 2.1.1970 tersebut merakamkan seorang lelaki tua yang mengaku dirinya Mat Kilau. Sekiranya benar, maka Inggeris boleh membuka semula kes dan pertuduhan mereka terhadapnya. Ini adalah kerana kes jenayah tidak mempunyai tempoh luput dari segi hadmasa tindakan.  Walaupun kita sudah merdeka, pengaruh Inggeris melalui penjajahan dalaman (internal colonialism) masih berterusan selepas Persekutuan Tanah Melayu ditubuhkan, dan juga berterusan selepas penubuhan Malaysia sehingga sekitar Majlis Privi Inggeris (English Privy Council) dibubarkan pada tahun 1985. Sebagai negara Komanwel, proses ekstradiksi juga mudah dilakukan tanpa banyak halangan.

View this post on Instagram

A post shared by History Buff (@_historybuff)

Dalam klip 1970 tersebut kelihatan lelaki tua yang bergelar Mat Siam tersebut dibawa anak dan cucunya untuk mandi embun. Turut dirakam di bahagian akhir klip tersebut adalah isterinya yang berumur 65 tahun bersama anak cucu Mat Siam.

Menurut sosok yang bergelar Mat Siam tersebut, dengan bantuan Sultan Kelantan iaitu Sultan Mansur (r.1890-1899) (disilap rujuk Mat Siam sebagai Sultan Muhammad Mulut Merah (1836–1886)), kematian beliau pada Oktober 1895 sebenarnya dipalsukan di mana beliau hidup sebagai pelarian di Siam selama 30 tahun. Sejurus kembali ke Pahang pada tahun 1926 beliau telah berikrar dihadapan Sultan Pahang iaitu Sultan Abdullah al-Mu’tassim Billah Shah ibni al-Marhum Sultan Ahmad al-Mu’azzam Shah (r. 1917-1932) bahawa untuk terus menetap di Pahang, beliau tidak akan mendedahkan identitinya.

Sultan Abdullah al-Mu’tassim Billah Shah ibni al-Marhum Sultan Ahmad al-Mu’azzam Shah (r. 1917-1932). Sumber: Wikipedia.

Pada tahun 1948, penyamaran beliau diteruskan dengan menggunakan nama lain pada kad pengenalannya. Nama yang digunakan adalah Muhammad Bin Ibrahim (K/P No. 2044778) tanpa memberikan tarikh lahir kepada Jabatan Pendaftaran.

Setelah mendedahkan namanya yang sebenar di Masjid kampung kelahirannya iaitu di Kampung Pulau Tawar, Jerantut, Pahang, identiti beliau kemudian disahkan sendiri oleh anak sulungnya bernama Inche Omar (78 tahun) yang mengenalpasti beberapa tanda lahir ayahnya tersebut. Rakan sepejuangan seperti Mat Saman bin Sulaiman (Mat Kelantan), Raja Ibrahim bin Tan Kechik (Pak Yim) dan Mek Munah binti Salleh turut mengesahkan identiti beliau.

Atas perkenan Sultan Pahang ketika itu iaitu Sultan Abu Bakar Ri’ayatuddin al-Mu’azzam Shah ibni al-Marhum Sultan Abdullah al-Mu’tassim Billah Shah (r.1932-1974), "Jawatankuasa Menyiasat Munchul-nya Mat Kilau" telah ditubuhkan pada 8.1.1970 untuk menyiasat dakwaan yang dibuat.

Sultan Abu Bakar Ri’ayatuddin al-Mu’azzam Shah ibni al-Marhum Sultan Abdullah al-Mu’tassim Billah Shah (r.1932-1974). Sumber: The National Archives, UK.

Pada 6.8.1970 setelah 20 kali perjumpaan dalam tempoh 7 bulan, Tan Sri Hj. Yahya Mohd Seth, Menteri Besar Pahang, mengisytiharkan bahawa Muhammad Bin Ibrahim @ Mat Siam tersebut adalah Mat Kilau, iaitu anak kepada Imam Rasu bin Shahrum (Tok Gajah) dan Mahda binti Tok Kaut Burau; iaitu pahlawan Melayu yang menentang campur tangan Inggeris di Pahang pada akhir abad ke-19.

Selepas pengakuan dibuat, Mat Kilau semakin lemah dan dilaporkan sukar untuk bertutur kata. Ada yang berpendapat bahawa ianya kesan dari pelanggaran sumpah yang dilafaz. Apa yang jelas kemunculannya seolah-olah dirancang supaya pihak Inggeris tidak dapat membuat apa-apa keputusan lanjut terhadap pengakuan yang dibuat. Ini adalah kerana  kesahihan pengakuan Mat Kilau dianggap tidak jelas disebabkan terdapat beberapa pengkaji sejarah yang musykil dengan kewujudan percanggahan perkara asas seperti tarikh kelahiran yang dituntut Mat Kilau (iaitu pada 1847 dan bukan 1866), identiti Sultan Kelantan yang membantunya, dan juga kenyataan bercanggah beberapa orang saksi. Mungkinkah ketidakpastian ini disengajakan Mat Kilau demi dijadikan pembelaan sekiranya terdapat permohonan ekstradiksi dari pihak Inggeris?

Bak kata pepatah 'harimau mati meninggalkan belang, manusia mati meninggalkan nama'. Mat Kilau telah meninggal dunia pada 16.8.1970 dalam usia 104 tahun, iaitu setelah 10 hari dakwaannya disahkan benar oleh Menteri Besar Pahang. Jenazah Mat Kilau telah disemadikan di Pulau Tawar yang kini dikenali sebagai Makam Pahlawan Mat Kilau. Mungkin itu yang dihasratkan oleh Mat Kilau di penghujung hayatnya; iaitu bukti yang memadai demi menuntut kembali nama dan identitinya, tetapi ditabur sedikit kemusykilan supaya tidak lagi diburu oleh musuhnya.

Sumber:-

1. Capture of the Pahang Rebels. Straits Budget, 22 October 1895, Page 14. Diekstrak dari https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitsbudget18951022-1.2.111
2. J. de Silva (1962). British Relations With Pahang, 1884-1895. JMBRAS, Vol. 35, No. 1 (197) (1962), pp. 1-50.
3. Mat Kilau. Wikipedia. Diekstrak dari: https://ms.m.wikipedia.org/wiki/Mat_Kilau
4. Reuters, London.

Majlis Mesyuarat Negeri

Sejarah Perlembagaan Malaysia boleh dikatakan bermula dengan Perjanjian Pangkor 1874 yang dilaksanakan melalui Majlis Mesyuarat Negeri di Perak pada tahun 1877.

Majlis Mesyuarat Negeri ini dianggotai oleh Sultan sebagai ketua, Residen Inggeris, 12 orang pembesar Melayu, dan dua orang wakil masyarakat Cina. Mesyuarat ini dikendalikan dalam Bahasa Melayu dan dicatat dalam tulisan Jawi. Minit mesyuarat juga diterjemah ke dalam Bahasa Inggeris. Semua usul dan cadangan dibahas dan diundi sebelum dijadikan undang-undang.

 

Dalam gambar ini dapat dilihat ahli-ahli utama Majlis Mesyuarat Negeri Perak. Duduk dari kiri ke kanan adalah Raja Idris Shah (Raja Bendahara), Raja Yusuf (Pemangku Sultan Perak) sebagai Yang Dipertua Majlis, Orang Kaya Temenggong, dan Hugh Low (Residen Inggeris) (berdiri). Menurut catatan pihak Muzium Belanda, gambar ini dirakam oleh Xavier Brau de Saint Pol Lias  sekitar 1880 hingga 1881.

Ketika itu Raja Yusuf masih memegang jawatan Pemangku Sultan dengan memakai gelaran ‘Regent’. Beliau dilantik pada 1877 bagi  mengisi kekosongan takhta Kesultanan Perak setelah Sultan Abdullah disingkirkan dan dibuang negeri oleh Inggeris kerana terlibat dalam rancangan pembunuhan J.W.W. Birch pada 2.11.1875.

Pada mulanya Majlis Mesyuarat Negeri memainkan peranan penasihat. Lama-kelamaan fungsinya diperluaskan untuk merangkumi kedua-dua fungsi perundangan dan eksekutif. Ia merupakan satu bentuk sistem pemerintahan Inggeris secara tidak langsung di negeri-negeri Melayu. Residen Inggeris ditugaskan untuk menasihati Sultan dan nasihatnya itu mesti dipatuhi dalam semua perkara, kecuali melibatkan agama Islam dan adat istiadat Melayu.

Tindakan Inggeris amat licik malah sehingga hari ini ada yang membahaskan bahawa Negeri-Negeri Melayu tidak pernah dijajah kerana kuasa Sultan berterusan dan tidak pernah diambil alih Inggeris sepenuhnya. Apa yang jelas adalah Majlis Mesyuarat Negeri tersebut dilaksanakan tanpa garis panduan yang lengkap di mana ia telah dijalankan dengan terlalu bebas sehingga banyak kuasa Sultan terlepas ke tangan Inggeris. Sistem Residen dan Majlis Mesyuarat Negeri ini diperkukuhkan dengan penubuhan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu pada tahun 1896 dan berterusan sehingga tahun 1948 apabila Persekutuan Tanah Melayu ditubuhkan.

Sumber:

1. Xavier Brau de Saint Pol Lias  (1840–1914), Nationaal Museum van Wereldculturen.

2. https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Malaysian_Constitution

3. https://ms.m.wikipedia.org/wiki/Persekutuan_Tanah_Melayu

Tentera Melayu Abad Ke-19

Catatan Inggeris dalam 'The Illustrated London News' keluaran 26.2.1876 ini menunjukkan jenis-jenis senjata yang digunakan oleh orang-orang Melayu yang menentang Inggeris semasa Perang Inggeris-Perak (1875-1876). Apa yang akhbar Inggeris ini ingin sorok dari pembacanya adalah fakta bahawa tentera Melayu ketika itu adalah tentera terlatih yang mempunyai senjatapi seperti rifal dan musket.

Akhbar propaganda Inggeris ini tidak menjelaskan perkara sebenar iaitu tentera Melayu dengan kekuatan 800 orang telah bertempur dengan 2,000 orang tentera Inggeris dari Pulau Pinang, India dan Hong Kong. Malah serangan pertama oleh pihak Inggeris berjaya digagalkan oleh tentera Melayu dan menyebabkan Kapten Innes dan beberapa orang tentera Inggeris dari rejimen ke-10 terbunuh.

Setelah beberapa kali serangan ke atas kubu Pasir Salak gagal akhirnya tentera Inggeris berjaya mengalahkan tentera Melayu yang bertahan di kubu tersebut pada 12.12.1875. Kubu Pasir Salak, masjid dan beberapa kampung sekitar kubu tersebut dibakar oleh tentera Inggeris melalui arahan William Jervois. Datuk Maharaja Lela dan pengikutnya berundur ke Sayong. Lihat video:

Sekiranya kita amati definasi istilah subjektif "tentera moden", ianya merangkumi persenjataan era moden dan juga suatu organisasi ketenteraan yang terlatih (organized modern military). Jadi sekiranya diaplikasikan definasi tersebut saya berpendapat bahawa Negeri-Negeri Tanah Melayu sudah mempunyai "tentera moden" sekitar pertengahan abad ke-19. Malah tentera moden terlatih telah wujud dalam pergolakan yang lebih awal dari Perang Inggeris-Perak iaitu dalam perang saudara Terengganu (1831-1839), perang saudara Kelantan (1835), perang saudara Pahang (1857-1863), dan perang saudara Selangor (1867-1874).

Persenjataan dan kelengkapan tentera Negeri-Negeri Tanah Melayu adalah bukan seperti perubahan drastik era Tokugawa kepada era Meiji di Jepun iaitu dari pedang dan panah terus naiktaraf ke senjata moden. Juga perlu diketengahkan bahawa pertahanan dan ketenteraan moden Negeri-Negeri di Tanah Melayu bukannya bermula dengan penubuhan Johor Military Force (JMF) pada tahun 1885 dengan 60 orang laskar Melayu, atau Pasukan Askar Melayu DiRaja pada tahun 1933 dengan 25 orang laskar Melayu. Kedua-dua pasukan tentera ini mendapat persetujuan dan kebenaran Inggeris dan dengan itu diiktiraf umum sebagai asal usul sejarah ketenteraan moden Tanah Melayu.

Seperti yang kita maklum, selain dari JMF, perkhidmatan ketenteraan dan kelengkapan senjata Negeri-Negeri Tanah Melayu dibawah Sultan-Sultannya telah dibubarkan selepas mereka dipaksa untuk menerima Sistem Residen. Ketika itu elemen penjajahan sebenar dapat dilihat apabila kuasa mutlak Raja-Raja Melayu telah dihadkan kepada isu Agama Islam dan adat istiadat Melayu sahaja.

Dengan itu, sejarah ketenteraan dan persenjataan moden Negeri-Negeri Tanah Melayu tidak seharusnya dilihat dari pengiktirafan dan kacamata Inggeris sahaja. Ianya juga perlu dilihat dari aspek kewujudan barisan pertahanan dan persenjataan yang disediakan oleh Sultan yang memerintah setiap negeri. Apa yang pasti adalah ianya sudah lama wujud iaitu sebelum kedatangan Inggeris lagi.

Rujukan:

1. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Perak_War

2. http://www.kaiserscross.com/304501/471964.html

3. 'Weapons used by the Malays of Perak', Illustration for The Illustrated London News, 26 February 1876.