History Buff : Isambard Kingdom Brunel

Gambar 1. "Pleasure-boat of Rajah Johore". Sumber: Illustrated London News 13.9.1851, no. 516 vol xix.

Pada 13.9.1851, akhbar Illustrated London News mencetak lakaran sebuah kapal layar yang dicatat sebagai "Pleasure boat of Rajah Johore" (Gambar 1 & 2). Imej ini digunakan sebagai ilustrasi kepada liputan akhbar bertajuk "Indian Pleasure-boat" iaitu tentang bagaimana kapal layar "Rajah Johore" tersebut dijadikan contoh bagi mempertingkatkan kelajuan kapal rekaan British.

Gambar 2. 'Pleasure-boat of Rajah Johore' (1851)
Sumber: Antiqua Print Gallery.

Tiada butiran tentang siapakah "Rajah Johore" yang dimaksudkan akhbar tersebut. Dirujuk silang rekod tempatan, ketika itu iaitu tahun 1851, Johor adalah dibawah pemerintahan Sultan Ali Iskandar Shah ibni al-Marhum Sultan Husain Mu’azzam Shah (1824-1877), iaitu Sultan dan Yang di-Pertuan Besar Johor ke-19 (r. 1835-1855) (Gambar 3). Pada tahun 1855 Sultan Ali telah memeterai sebuah perjanjian dengan pihak British di mana beliau bersetuju melepaskan haknya terhadap Johor (kecuali Kesang) kepada Raja Temenggong Tun Daeng Ibrahim bin Temenggong Daeng Abdul Rahman (1810-1862).

Gambar 3. Litograf bertajuk "Rajah of Jahore (Singapore)" iaitu potret Sultan Ali Iskandar Shah ibni al-Marhum Sultan Husain Mu’azzam Shah (1824-1877) berdasarkan lukisan Eliphalet M. Brown (1816-1886). Sumber: Philadelphia Museum of Art, USA.

Secara spesifik, akhbar Illustrated London News tersebut mencatat bahawa:-

"This indian boat is extremely fast, and, from the mode of sailing in use among the Malays extending on the weather gunwale, can carry a very large press of canvass."

Juga dicatat bahawa kelajuan kapal layar milik "Rajah Johore" tersebut setanding dengan kelajuan kapal layar 'America' yang dibina oleh New York Yacth Club pada 3.5.1851 (Gambar 4).

Gambar 4. Kapal Layar 'America' (1851), pemenang America's Cup yang diadakan sempena The Great Exhibition, UK pada 22.8.1851.
Sumber: Wikipedia.

Juga dihuraikan bahawa British Association for the Promotion of Science dan Royal Commission of the Great Exhibition, dibawah seliaan John Scott Russell (1808-1882), telah membuat kajian lanjut tentang rekabentuk perahu dan kapal layar Melayu dan juga beberapa rekabentuk kapal layar dari Amerika Syarikat dan mendapati rekabentuk yang digunakan mempunyai struktur yang optimal untuk meluncur dengan laju di permukaan air. Menurut Illustrated London News lagi, kajian tersebut telah menyebabkan kesepakatan pembuat kapal British dalam menukar prinsip rekabentuk bagi kapal-kapal mereka. Akhbar tersebut menjelaskan bahawa:-

"These experiments lasted for years, and established a set of facts which were reduced into new rules, the majority of which were decidedly the reverse of the old rules in shipbuilding."

Secara amnya, untuk mempertingkatkan kelajuan, prinsip-prinsip lama telah dirombak dan digantikan dengan prinsip-prinsip berikut:-

Badan kapal seharusnya lebih panjang;
Bahagian hadapan kapal seharusnya lebih tirus dan cekung bagi mengurangkan seretan atau rintangan air;
Bahagian badan kapal yang paling lebar seharusnya di jarak 2/5 dari bahagian hadapan;
Permukaan layar seharusnya lebih luas.

Kajian tersebut memperkukuhkan prinsip "Wave Line Theory" yang dikaji John Scott Russel semenjak tahun 1834. Hasil dari rombakan rekabentuk yang dijalankan, kesemua kapal wap baharu British dilaporkan berhasil dalam mencapai kelajuan antara 16 hingga 17 batu nautika sejam (29-31 km/h). Malah kapal 'SS Great Eastern' (1858) yang direka Isambard Kingdom Brunel dan dibina oleh John Scott Russel mempunyai kelajuan 13.5 batu nautika sejam (25 km/h) walaupun bersaiz besar. Kapal 'SS Great Eastern' yang bermaksud "kehebatan timur" ini berukuran 211 meter, mempunyai berat lebih dari 32,000 tan, dan memegang rekod kapal terbesar di dunia ketika itu (Lihat Gambar 5).

Gambar 5. 'SS Great Eastern' (1858) beberapa hari sebelum dimusnahkan. Salah satu dari tiang layar kapal yang dikatakan berhantu dan termakan sumpahan ini dijadikan tiang bendera di stadium kelab bolasepak Liverpool di Anfield.
Sumber: The Ghost In My Machine

Seterusnya, jika diteliti ratio panjang terhadap lebar (L/B ratio) bagi SS Great Eastern (1858), ianya adalah pada kadar yang tinggi iaitu 8.44. Manakala kapal-kapal besar rekaan Isambard Kingdom Brunel sebelum rombakan rekebentuk dibuat adalah pada kadar L/B ratio yang lebih rendah. Contohnya SS Great Britain (1843) mempunyai L/B ratio 6.38, manakala SS Great Western (1838) hanya mempunyai L/B ratio 4.05.

Sekiranya dikaji, pihak Amerika Syarikat telah membuat rombakan rekabentuk kapal layar yang lebih awal di mana mereka berjaya menghasilkan kapal-kapal layar pantas seperti 'America' (1851) berdasarkan kajian mereka terhadap rekabentuk perahu layar Melayu bermula pada awal kurun ke-19. Ini terbukti apabila wujudnya kekaguman peminat kapal layar Amerika Syarikat tentang sosok pelayar Melayu dan khususnya teknologi dan rekabentuk perahu layar Melayu sehingga tertubuhnya kelab seperti Malay Boat Club of New York dan Boston Boat Club se-awal tahun 1830-an lagi. Kelab-kelab pelayaran ini menjadi pelopor bagi kajian untuk mencapai rekabentuk paling optimal bagi struktur sesebuah perahu dayung laju dan kapal layar. Lihat keratan akhbar The New York Mirror di Gambar 6 (Juga lihat: Malay Boat Song).