Perahu Melayu Abad Ke-19

Dari tahun 1826 hingga 1841, Kapten François-Edmond Pâris telah mengembara serata dunia dengan menaiki kapal Astrolabe (1826-1829), La Favorite (1829-1833) & Artemise (1837-1841). Sekitar 1830 beliau tiba di Melaka dan menghasilkan beberapa lukisan termasuk perahu Melayu seperti Sampan Pukat (Gambar 1), Penjajap (Gambar 2) & Lanchara (Gambar 3 & 4).

Gambar 1. Litograf berdasarkan lukisan karya Kapten François-Edmond Pâris bertajuk 'Ancre Malaise & Sampann Poucatt au mouillage at a la voile' iaitu sauh Melayu dan sampan pukat yang berlabuh dan sedang belayar. (c. 1830, Melaka)

Gambar 2. Litograf berdasarkan lukisan karya Kapten François-Edmond Pâris bertajuk 'Pindjajap au mouillage et appareillan' iaitu Penjajap sedang berlabuh. (c. 1830, Melaka)

Gambar 3. Litograf berdasarkan lukisan karya Kapten François-Edmond Pâris bertajuk 'Caboteur Malais nomme Lantcha' iaitu perahu Melayu yang dinamakan Lantcha (Lancharan). (c. 1830, Melaka)

Gambar 4. Litograf berdasarkan lukisan karya Kapten François-Edmond Pâris bertajuk 'Caboteurs Malais au plus pres du vent' iaitu perahu Melayu ditiup angin. (c. 1830, Melaka)

Secara amnya, perahu-perahu Melayu ini bersaiz sederhana iaitu 40 hingga 80 kaki panjangnya, dan menggunakan kombinasi layar dan juga pendayung. Dibanding dengan lukisan-lukisan awal oleh Portugis pada abad ke-16 & 17, didapati tiada banyak perbezaan dari segi rekabentuk. Dari segi layar pula ada yang menggunakan layar tambahan tipikal Barat.  Manakala dari segi saiz, perahu Melayu abad ke-19 adalah jauh lebih kecil dari perahu-perahu yang ditemui oleh Portugis pada awal abad ke-16. Ini adalah kesan undang-undang penjajah yang menghadkan saiz maksima kapal. Khususnya, peraturan Belanda yang melarang penduduk tempatan dari membina kapal dengan muatan lebih daripada 50 tan.

Saiz dan dimensi dalam gambar-gambar ini juga jauh lebih kecil dari saiz binaan dan keupayaan sebenar tukang-tukang kapal Nusantara yang dikatakan boleh membina perahu besar jenis Jong, Penjajap gergasi dan Ghali yang boleh memuatkan 700 orang dan membawa muatan sehingga 1000 tan.

Rujukan:

Essai sur la Construction Navale des Peuples Extra-Européens (Essay on Non-European Naval Architecture) (1841)